Niet-medicamenteuze pijnbehandeling

Naast pijnstillers kunnen niet-medicamenteuze behandelingen de pijn verlichten. Richtlijnen vermelden welke niet-medicamenteuze behandelingen te overwegen zijn. Lees voor een uitgebreidere onderbouwing van de keuze voor bepaalde behandelingen de bijbehorende richtlijn.

Pijn bij kanker

De richtlijn Pijn bij patiënten met kanker (2019) noemt verschillende niet-medicamenteuze behandelopties.

• Te overwegen bij pijn bij patiënten met kanker zijn: een multimodulair/multidisciplinair revalidatieprogramma, koudebehandeling, massage, manuele lymfedrainage, hydrotherapie en ontspanningsoefeningen. 
• Oefentherapie, cognitieve gedragstherapie, hypnotherapie en TENS worden niet aanbevolen. 
• De effecten van warmtebehandeling zijn onvoldoende onderzocht om een aanbeveling over te formuleren.

Pijn bij artrose

• Bewegen en gewichtsverlies bij overgewicht kunnen de pijn bij knie-artrose verminderen, volgens de KNGF-richtlijn Artrose heup-knie (2018), de NOV-richtlijn Conservatieve behandeling van artrose in heup of knie (2018) en de NHG-Standaard Niet-traumatische knieklachten (2020).   
• Oefentherapie leidt waarschijnlijk tot pijnreductie bij patiënten met heup- of knie-artrose volgens de NOV-richtlijn Conservatieve behandeling van artrose in heup of knie (2018). De NHG-Standaard Niet-traumatische knieklachten (2020) onderschrijft dit advies voor patiënten met knie-artrose, evenals de Multidisciplinaire Richtlijn Pijn, herkenning en behandeling van pijn bij kwetsbare ouderen (2011/2016).
• De KNGF richtlijn Artrose heup-knie (2018) adviseert geen andere interventies zoals massage, taping of TENS in te zetten voor de behandeling van pijn door artrose.
• Ook braces en steunzolen zijn waarschijnlijk niet effectief bij pijn door knie-artrose, zo stellen de NOV-richtlijn Conservatieve behandeling van artrose in heup of knie (2018) en de NHG-Standaard Niet-traumatische knieklachten (2020).

Aspecifieke lagerugpijn

• Bewegen, eventueel gevolgd door oefentherapie zijn effectief in het verminderen van pijn volgens de NHG-Standaard Aspecifieke lagerugpijn (2017) en de KNGF-richtlijn Lagerugpijn en lumbosacraal radiculair syndroom (2022). Zonodig kan bij langer durende klachten gedragsmatige behandeling worden ingezet. Manipulaties door een fysiotherapeut worden niet aangeraden als enkelvoudige behandeling, volgens beide richtlijnen.
• Massage en TENS worden niet aanbevolen in de KNGF-richtlijn Lagerugpijn en lumbosacraal radiculair syndroom (2022).

Lumbosacraal radiculair syndroom

• Bewegen en actief blijven op geleide van de pijn is en belangrijk onderdeel van de behandeling van lumbosacraal radiculair syndroom volgens de NHG-Standaard Lumbosacraal radiculair syndroom (2015) en de NVN-richtlijn Lumbosacraal radiculair syndroom (2020).
• Oefentherapie is te overwegen bij bepaalde subgroepen van patiënten, bijvoorbeeld bij bewegingsangst.

Pijn in de huisartsenpraktijk

• De NHG-Standaard Pijn (2018) beschrijft de mogelijkheden van fysiotherapie en psychologische interventies bij pijn. Het type behandeling hangt af van de aard en lokalisatie van de pijn, onderliggende oorzaak, duur van de klachten en specifieke patiëntkenmerken (zoals bijvoorbeeld psychosociale factoren). TENS (Transcutane Electro Neuro Stimulatie) is niet bewezen effectief.
• De NHG-Standaard Lumbosacraal radiculair syndroom (2015) adviseert om eventueel na enkele weken naar een fysiotherapeut door te verwijzen.

Postoperatieve pijn
De NVA richtlijn Postoperatieve pijn (2013) noemt de mogelijkheid om non-farmacologische interventies toe te passen om het comfort van patiënten te verhogen. Volgens de richtlijn ontbreekt het vooralsnog aan gegevens om de effectiviteit van deze interventies te onderbouwen.

Pijn bij ouderen
De Multidisciplinaire Richtlijn Pijn, herkenning en behandeling van pijn bij kwetsbare ouderen (2011/2016) noemt als niet-medicamenteuze behandelopties bij:

• artrose of reumatoïde artritis: patiënteneducatie en oefentherapie
• chronische pijn:  (cognitieve) gedragstherapie, mindfulness/meditatie en aanrakingstherapieën
• reductie van chronische lage rugpijn: acupunctuur, oefentherapie en massage
• kniepijn: TENS en laaggedoseerde lasertherapie
• chronische nekpijn: kracht- en lenigheidsoefeningen of ontspanningsoefeningen
• chronische schouderpijn en aandoeningen aan de rotator cuff: oefentherapie

Houd bij ouderen rekening met gevolgen van polyfarmacie en beperkingen in bijvoorbeeld visus, gehoor, kracht en balans.