Voorschrijven in ziekenhuis

De Monitor Opioïden tweede lijn is gebaseerd op de gegevens van 2019 tot en met 2021 uit 15 ziekenhuizen (3 academische, 6 topklinisch en 6 algemeen) over alle episodes waarin één of meer analgetica zijn voorgeschreven. Het eerste deel van dit rapport bevat een globale verkenning aan welke patiënten en bij welke aandoeningen opioïden worden voorgeschreven. In het tweede deel  van het rapport is het voorschrijven van opioïden en andere analgetica  voor vijf diagnoses meer diepgaand onderzocht. 

Operaties en kanker belangrijke redenen van voorschrijven

Artsen in het ziekenhuis schrijven opioïden voor aan 52% van de patiënten aan wie zij pijnstillers voorschrijven. Dit percentage is tussen 2019 en 2021 nauwelijks veranderd. Vooral volwassen patiënten die een operatieve ingreep hebben ondergaan krijgen opioïden voorgeschreven. De snijdende specialismen heelkunde en orthopedie zijn dan ook de meest voorkomende specialismen als het voorschrijven van opioïden betreft. Patiënten met kanker krijgen relatief vaak opioïden voorgeschreven. Daarna volgen de diagnostische hoofdgroepen aandoeningen aan botten, spieren en bindweefsel, letsels en vergiftigingen.

Ontslagrecepten 
Gemiddeld werd bij operatieve klinische trajecten bij 26% van de ziekenhuisopnames een ontslagrecept voor opioïden voorgeschreven. Bij niet-operatieve klinische trajecten was dit 14%. De duur van de ontslagrecepten varieerde tussen ziekenhuizen, waarbij de meeste voorschriften voor minder dan zeven dagen waren. Er waren vrij veel recepten waarvoor geen einddatum kon worden vastgesteld.

Diagnoses nader bekeken

Vijf diagnoses die veel voorkomen zijn nader onderzocht. Dit waren heupfracturen, galblaasaandoeningen, ontstekingen van keel- of neusamandelen, borstkanker en knie-artrose. Bij alle diagnoses schreven artsen aan patiënten met een recept voor opioïden ook andere analgetica voor. Monotherapie met opioïden was zeldzaam. Dit is in lijn met aanbevelingen uit diverse richtlijnen.

Bij de diagnose heupfractuur waren er aanzienlijke verschillen tussen de ziekenhuizen wat betreft het percentage mensen met een voorschrift voor opioïden voor buiten het ziekenhuis (20 tot 72%) en ook in de duur van de ontslagrecepten. De duur van ontslagrecepten bleef meestal beperkt tot maximaal zeven dagen. Ook bij patiënten met galblaasaandoeningen bleef de duur van ontslagrecepten meestal beperkt tot maximaal zeven dagen.

Bij de diagnose ontsteking van keel- of neusamandelen waren grote verschillen zichtbaar tussen de ziekenhuizen in het percentage patiënten dat een opioïd kreeg voorgeschreven, van 12 tot 93%. Leeftijd speelt hierbij een rol. Patiënten jonger dan 14 jaar krijgen veel minder vaak opioïden voorgeschreven dan patiënten van 15 jaar en ouder. Verschillen in leeftijdsverdeling tussen de ziekenhuizen kunnen echter slechts een klein deel van de praktijkvariatie verklaren. De mediane duur van de voorschriften per ziekenhuis varieerde tussen één en zeven dagen, gemeten over de patiënten met minstens een voorschrift voor een opioïde.

Bij de diagnose borstkanker was het ondergaan van een operatie een belangrijke voorspeller voor het krijgen van een voorschrift voor opioïden. Tijdens zorgproducten die onder intensieve/invasieve therapie vallen kreeg 84% van de patiënten opioïden voorgeschreven, tegen 69% van de patiënten met een zorgproduct dat valt onder medisch oncologische behandeling. Tijdens radiotherapie kreeg 66% van de patiënten opioïden voorgeschreven.

Vrijwel alle patiënten met een operatieve ingreep vanwege knie-artrose kregen opioïden voorgeschreven. In de meeste ziekenhuizen kreeg meer dan 75% van de patiënten ook opioïden voor gebruik buiten het ziekenhuis voorgeschreven. Bij één ziekenhuis lag dit percentage met 42% veel lager. Bij patiënten met knie-artrose die niet werden geopereerd lag het percentage patiënten met een voorschrift voor opioïden tussen 4 en 32%.

Het volledige rapport is te downloaden via de website van het IVM.